အေရွ႕အလယ္ပိုင္း ကူးစက္ေရာဂါ(သို႕)မားစ္

ဂလိုဘယ္လိုက္ေဇးရွင္းေခတ္မွာ ကမာၻ႕ရြာၾကီးျဖစ္လာ ခဲ့သလို ေရာဂါေတြကလည္း ပ်ံ႕နွံ႕လြယ္လာပါတယ္။ နယ္နမိတ္ အပိုင္းအျခား၊အတားအဆီး ဘာမွမရွိေတာ့ဘူး။ ဒီေန႕ဒီနိုင္ငံမွာေတြ႕တဲ့ေရာဂါ တခုဟာ ေနာက္ေန႕ တျခားနိုင္ငံတခုမွာ ေတြ႕ေနရျပီ။၂၀၀၃ခုနွစ္က တရုတ္နိုင္ငံမွာ ျဖစ္တဲ့ ဆားစ္ေရာဂါ(SARS)အျပီး ဆယ္စုနွစ္ေလာက္အၾကာမွာ မားစ္ေရာဂါ(MERS)ဆိုတာ ထပ္လာျပန္ျပီ။ ဆားစ္(SARS)တုန္းကလည္း တကမာၻလံုးအတိုင္းအတာနဲ႕ ထိတ္လန္႕တၾကား ေၾကာက္ရြံ႕တုန္လႈပ္ခဲ့ၾကဖူးတယ္။ အခုလည္း ဆားစ္နဲ႕ဆင္တူရိုးမား နာမည္ေကာ၊လကၡဏာေတြပါတူတဲ့ မားစ္(MERS)နဲ႕ ထပ္လာပါတယ္။

မားစ္ေရာဂါ(MARS)

မားစ္ေရာဂါ(MARS)ဆိုတာ Middle East Respiratory Syndromeရဲ႕ အတိုေကာက္ျဖစ္တယ္။ corona virus ဗိုင္းရပ္စ္အမ်ိဳးအစားျဖစ္လို႕ စတင္ေတြ႕ရွိခါစ ၂၀၁၂တုန္းက novel coronavirus လို႕ေခၚခဲ့ဖူးတယ္။ အခုေနာက္ပိုင္းက်ေတာ့ ေရာဂါနာမည္နဲ႕တြဲျပီး ဒီပိုးကို MERS-CoV လို႕ ေခၚပါတယ္။ single-stranded RNAမ်ိဳး ျဖစ္ျပီး အေအးမိ၊နွာေစးျဖစ္ေစတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္နဲ႕ ပိုးအမ်ိဳးအစားခ်င္းတူတယ္။ 

ေရာဂါလကၡဏာ

ေရာဂါလကၡဏာအမ်ားစုဟာ ဗုိင္းရပ္စ္ပိုး ကူးစက္ခံရျပီး  ၅-၁၀ရက္အတြင္း စတင္ေပၚေပါက္လာတယ္။ ကိုယ္ပူျခင္း၊ေခ်ာင္းဆိုးျခင္း၊နွာရည္ယုိျခင္း၊ေခါင္းကို္က္ျခင္းမ်ိဳး ရွိတယ္။တကိုယ္လံုး ေညာင္းညာျပီး ကိုက္ခဲေနတယ္။ လကၡဏာရပ္ေတြက သာမန္အေအးမိတုပ္ေကြးလိုျဖစ္ေပမယ့္ သာမန္အေအးမိထက္ ပိုမိုျပင္းထန္တယ္။ ေရာဂါကူးစက္သူရဲ႕ ၃ပံု၁ပံုဟာ ေသဆံုးတတ္တယ္။ 

ကူးစက္ခံရသူမ်ား

ကူးစက္ခံရသူအမ်ားစုဟာ အေရွ႕အလယ္ပိုင္းေဒသတြင္ ေနထိုင္သူ သို႔မဟုတ္ ခရီးသြားေရာက္ခဲ့သူမ်ား ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ဒီထဲမွာ ကူးစက္ခံရသူရဲ႕ ၂၀ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ လကၡဏာမခံစားၾကရဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ အေရွ႕အလယ္ပိုင္းနိုင္ငံ(ေဆာ္ဒီအာေရးဗီးယား၊ေဂ်ာ္ဒန္၊ကာတာ၊ယူေအအီး)ေတြကို အလည္အပတ္သြားေရာက္ျပီး ၂ပတ္အတြင္း အေအးမိလကၡဏာ(ဖ်ားျခင္း၊ေခ်ာင္းဆ္ိုးျခင္း၊အသက္ရႉမဝတာ)မ်ိဳးရွိရင္ ဆရာဝန္နဲ႕ ေသခ်ာျပသသင့္တယ္။ အေအးမိေရာဂါနဲ႕ ဆင္တူရိုးမွားျဖစ္လို႕ ေသခ်ာေအာင္ သလိပ္ကိုယူျပီး ဓာတ္ခြဲခန္းပို႕ျပီး PCR နည္းပညာ အသံုးျပဳျပီး စစ္ေဆးရပါတယ္။

ေလာေလာဆယ္ခ်ိန္ထိ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ မားစ္ေရာဂါကို ကာကြယ္ကုသနိုင္တဲ့ေဆးဝါးေတြ မရွိေသးပါဘူး။ ကူစက္ခံရရင္ ေရာဂါေဝဒနာေတြကို သက္သာေစဖို႕ အဓိကထား ကုသရပါတယ္။ 

ေဆာ္ဒီကစတဲ့ ျပႆနာ

မားစ္ေရာဂါျဖစ္တဲ့ ပထမဆံုးလူနာကို ေဆာ္ဒီအာေရးဗီးယားမွာ ၂၀၁၂ခုနွစ္မွာ စတင္ေတြ႕ရွိခဲ့တယ္။ ေဆာ္ဒီနိုင္ငံကတဆင့္ ကူးစက္ပ်ံ႕နွံ႔လို႕ "Saudi SARS"လို႕ေတာင္ တခ်ိဳ႕ကင္ပြန္းတပ္တယ္။ ၂၀၁၂ စက္တင္ဘာလထဲမွာ ေဆာ္ဒီမွာပဲ ေနာက္ထပ္လူနာတေယာက္ကို ထပ္ေတြ႕ျပန္တယ္။၂၀၁၄ဇြန္လထဲေရာက္ေတာ့ ေဆာ္ဒီနိုင္ငံမွာခ်ည္း ေရာဂါျဖစ္ပြားသူ ၆၀၀ေက်ာ္အနက္ လူ၂၀၀ေက်ာ္ ေသဆံုးသြားခဲ့တယ္။ နာမည္က အေရွ႕အလယ္ပိုင္း အသက္ရႉလမ္းေၾကာင္းဆုိင္ရာ လကၡဏာဆိုေပမယ့္ ဂလိုဘယ္လိုက္ေဇးရွင္း ေက်းဇူးေၾကာင့္ တျခားနိုင္ငံေတြမွာလည္း ျဖစ္လာပါတယ္။ ၂၀၁၄ ဇူလိုင္လထဲမွာ နယူးေယာ့ခ္တိုင္းမ္ရဲ့ စာရင္းဇယားေတြအရ နိုင္ငံေပါင္း ၂၀မွာ ေရာဂါျဖစ္ပြားသူ ၈၀၀ေက်ာ္အနက္ လူနာ၂၈၀ခန္႕ဟာ ေသဆံုးခဲ့ပါတယ္။ ဒီထဲမွာ မားစ္ေရာဂါသည္ေတြကို ကုသေပးတဲ့ က်န္းမာေရးဝန္ထမ္းေတြပါ ကူးစက္ခံခဲ့ရတယ္။

ဆင့္ကဲေျပာင္းလဲလာျခင္း

ေရာဂါကူးစက္ပံုက ဆင့္ကဲေျပာင္းလဲလာတယ္။ အရင္က တိရိစာၦန္ေတြကတဆင့္ လူေတြကို ကူးစက္တယ္။ ၂၀၁၃မွာ ကာတာနိုင္ငံမွာ ကုလားအုပ္အခ်ိဳ႕ကို ေသြးနမူနာယူျပီး စစ္ၾကည့္တဲ့အခါ MERS-CoV ရွိတာ ေတြ႕ရတယ္။ ၂၀၁၃ဒီဇင္ဘာမွာ ေဆာ္ဒီမွာရွိတဲ့ ကုလားအုပ္ေတြကို စစ္ေဆးၾကည့္တဲ့အခါ ၉၀ရာခိုင္နႈန္းမွာ ေရာဂါပိုးရွိတာ ေတြ႕ခဲ့ရတယ္။ ကုလားအုပ္ေတြကုိ ေရာဂါျဖန္႕ေဝေပးတဲ့ ဇစ္ျမစ္ကို အရင္းစစ္ၾကည့္တဲ့အခါ အီဂ်စ္သခ်ဳႋင္းက လင္းနို႕ေတြက ပင္မေရာဂါသယ္ေဆာင္သူေတြ ျဖစ္တာ ေတြ႕ရတယ္။ အဲဒီ လင္းနို့ေတြကတဆင့္ အိမ္နီးခ်င္းတိုင္းျပည္က ကုလားအုပ္ေတြကို ကူးစက္တာ ျဖစ္တယ္လို႕ အမ်ားစုက ယူဆၾကတယ္။ ေတြ႕ရွိကာစ ၂၀၁၃ေလာက္တုန္းက လူကတဆင့္ ကူးစက္ခံရဖို႕ အခြင့္အလန္း အလြန္နည္းပါတယ္လို႕ ကမာၻ႔က်န္းမာေရးအဖြဲ႕(WHO)က သတင္းထုတ္ျပန္ခဲ့ဖူးတယ္။ ဒါေပမယ့္ အခ်ိ္န္က မ်ိဳးဗီဇေတြကို ေျပာင္းလဲနိုင္တယ္။ သိပ္မၾကာခင္မွာပဲ ဗိုင္းရပ္စ္က မ်ိဳးဗီဇေျပာင္းလဲလာတာေၾကာင့္ လူလူခ်င္း ကူးစက္လာနိုင္ဖြယ္ရွိတယ္လို႕ သတိေပးထားတယ္။ မားစ္ေရာဂါဟာ ဆားစ္ေရာဂါလို တကမာၻလံုးကုိ ျခိမ္းေျခာက္လာနိုင္တယ္လို႕ WHOက သတိေပးခဲ့ရတယ္။ လက္ရွိအခ်ိန္မွာ ေဆာ္ဒီအာေရးဗီးယား၊ကာတာ၊ေဂ်ာ္ဒန္၊အီဂ်စ္၊ယူေအအီး၊ကူဝိတ္၊အိုမန္၊အယ္ဂ်ီးရီးယား၊ဘဂၤလားေဒရွ္၊မေလးရွားစတဲ့ နိုင္ငံေတြမွာ မားစ္သတိေပးခ်က္ေတြ ထုတ္ျပန္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ဆံုးေတြ႕ရွိခ်က္ေတြအရ ေလထုထဲကေန ကူးစက္ခံရနိုင္လို႕ သတိထားဖို႕ တိုက္တြန္းႏိႈးေဆာ္ထားတယ္။

ၾကိဳတင္ကာကြယ္ျခင္း

-ကူးစက္ခံရသူအမ်ားစုဟာ တိရိစာၦန္ေတြကေနျဖစ္လို႕ တိရိစာၦန္ေတြ ကိုင္တြယ္ပြတ္သပ္ျခင္း မလုပ္သင့္ပါ။

-တိရိစာၦန္ေတြကို ကိုင္တြယ္ျပီးရင္ ဆပ္ျပာနွင့္ လက္ကို ေသခ်ာေဆးပါ။ 

-ေရာဂါရွိတယ္လို႕ သံသယရွိသူနဲ႕ အတူမေနသင့္ပါဘူး။ 

-ေရာဂါရွိသူကို သီးသန္႕အခန္းထဲမွာ ခြဲျခားထားရတယ္။ 

-မားစ္လူနာေတြကို ေစာင့္ေရွာက္တဲ့ က်န္းမာေရးဝန္ထမ္းေတြဟာ personal protective equipment (PPE)အကာအကြယ္ပစၥည္းမ်ိဳး ဝတ္ဆင္ထားသင့္တယ္။

-ျဖစ္နုိင္ရင္ ေလာေလာဆယ္ အေရွ့အလယ္ပိုင္း တိုင္းျပည္ေတြကို အလည္အပတ္ မသြားသင့္ဘူး။ 

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

Health Care Journal(8.8.14)