Ecee 2 အေရးေပၚအရာေရာက္တဲ့ေဆး

Ecee 2ဆိုတာ ျမန္မာနိုင္ငံမွာ ေပၚျပဴလာျဖစ္တ့ဲ အေရးေပၚတားေဆး တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ လူငယ္လူရြယ္ေတြၾကား ပိုနာမည္ၾကီးတယ္။ သံုးစြဲသူအမ်ားစုကလည္း ဒီအရြယ္ေတြပဲ ျဖစ္ၾကတယ္။ ေဆးဝါးအေၾကာင္း နားမလည္ရင္သာေနမယ္။ ေဆးေသာက္ ပံုကိုေတာ့ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ရင္းနွီးေနၾကတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ရံ ဆရာဝန္ထက္ ပိုနားလည္ၾကပါလားလို႕ေတာင္ထင္မိတယ္။ ေဆးဆိုင္ေတြ စံုစမ္းၾကည့္တဲ့အခါ ေရာင္းအားအေကာင္းဆံုးဆိုတဲ့ေဆးေတြထဲမွာ အေရးေပၚတားေဆးေတြလည္း ပါဝင္ပါသတဲ့။

အေရးေပၚတားေဆးကဒ္ အေၾကာင္းေရးဖို႕စိတ္ကူးခဲ့တာ အေတာ္ၾကာခဲ့ပါျပီ။ ဘာ့ေၾကာင့္ေရးခ်င္ရလဲဆိုေတာ့ အသံုးမ်ားလြန္းလို႕ပါ။ အထူးသျဖင့္ သံုးစြဲသူရဲ႕ ၈၀ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ဟာ ဆယ္ေက်ာ္သက္လူငယ္ေတြ ျဖစ္ေနတယ္။ဆယ္ေက်ာ္သက္အရြယ္ ျဖစ္လို႕မွားနုိင္တယ္။ မသိလို႕ မွားမိတယ္ေျဖရွင္းခ်က္ေပးနိုင္ေပမယ့္  မေတာ္တဆကိုယ္ဝန္ရလာရင္ေတာ့ အဲဒီေျဖရွင္းခ်က္ဟာ အသံုးမဝင္ေတာ့ဘဲ ျပႆနာျဖစ္လာပါတယ္။ အဲဒီျပႆနာကို ေျဖရွင္းဖို႕ နည္းလမ္းအျဖစ္ ကိုယ္ဝန္ဖ်က္ခ်တာေတြ လုပ္လာၾကတယ္။ ဒီလိုေတြမျဖစ္ေအာင္ ေဆးေသာက္နည္းမွန္ဖို႕၊ေဆးအေၾကာင္းနားလည္ဖို႕ လိုအပ္ပါမယ္။ ဒီရက္ပိုင္းအတြင္းမွာဘဲ အသက္၁၃၊၁၄နွစ္ဝန္းက်င္ အရြယ္ေကာင္ေလးနွစ္ေယာက္ ေဆးခန္းေရာက္လာျပီး Ecee 2အေၾကာင္းေမးေတာ့ မ်က္လံုးကို ျပဴးလာမိတယ္။ မေရးရင္မျဖစ္ေတာ့ဘူးလို႕ ဆံုးျဖတ္မိတယ္။ 

အေရးေပၚတားေဆး(emergency contraceptive pills)

Ecee 2ကို အေရးေပၚတားေဆးကဒ္ အျဖစ္လူသိမ်ားတယ္။ ကိုယ္ဝန္တားတဲ့နည္း အမ်ိဳးမ်ိဳးအနက္ plan B(ဒုတိယနည္း)အျဖစ္သံုးစြဲၾကတယ္။အေရးေပၚတားေဆးကဒ္ကို အဂၤလိပ္လို emergency contraceptive pillsလို႕ ေခၚပါတယ္။ morning after pills လို႕လည္း ေခၚၾကေသးတယ္။ ၁၉၆၆ခုနွစ္မွာ morning after pills ဆိုတဲ့ ေဝါဟာရအသံုးအႏံႈးက စတင္ေပၚေပါက္လာခဲ့တယ္။ ေနာက္ေတာ့ ဒီအေခၚအေဝၚဟာ မွားယြင္းေနတယ္ဆိုျပီး အခုမသံုးေတာ့ဘူး။ ၅ရက္အတြင္း ေသာက္နိုင္တာျဖစ္လို႕ emergency contraceptive pill လို႕ပဲ ေခၚေတာ့တယ္။ အတူေနျပီး ကာကြယ္ေပးတာျဖစ္လို႕ postcoital contraceptionလို႕လည္း ေခၚတယ္။ တခ်ိဳ႕ကအေရးေပၚရင္သံုးဖို႕ လူေတြၾကံဆထားတဲ့ အေကာင္းဆံုးေတြထဲက တစ္ခုလို႕လည္း ညႊန္းျပန္တယ္။ ဒီတားေဆးကဒ္အစြမ္းေၾကာင့္ ကိုယ္ဝန္ရနိုင္ေျခကို သိသိသာသာ ေလွ်ာ့နည္းသြားတာ ေတြ႕ရတယ္။ အေရးေပၚတားေဆးရဲ႕ ပရိသတ္ေတြကေတာ့ ကမာၻကို ကယ္တင္တဲ့ေဆးပါတဲ့။ 

Ecee 2(အီးဇီး-တူး)

Ecee 2ဆိုတာ ေဟာ္မုန္းတမ်ိဳးပါ အေရးေပၚေဆးကဒ္မ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ Ecee 2 တစ္ကဒ္မွာ ေဆးလံုးနွစ္လံုး ပါဝင္ပါတယ္။ ေဆးတစ္လံုးခ်င္းစီမွာ ပရိုဂ်က္စတီရုန္းေဟာ္မုန္းျဖစ္တဲ့  levonorgestrel 0.75mg ပါဝင္ပါတယ္။ ေဆးကို Zydus Cadila ကုမၸဏီ တင္သြင္းျဖန္႕ခ်ိတယ္။ အေရးေပၚတားေဆးေတြကို ျမန္မာနိုင္ငံမွာ ဆရာဝန္လက္မွတ္မလိုပဲ ဝယ္လို႕ရတယ္။ တျခားနိုင္ငံေတြမွာ အသက္(၁၆)နွစ္အထက္မွာ ဆရာဝန္လက္မွတ္မလိုဘဲ ရရွိနိုင္တယ္။ 

ဘာေတြ ေကာင္းလဲ

-အသံုးျပဳရလြယ္ကူတယ္။

-အလြယ္တကူရရွိနုိင္တယ္။

-ေစ်းခ်ိဳတယ္။

-ကိုယ္ဝန္ရနိုင္ေခ်ရဲ႕ ၈၅ရာခိုင္ႏႈန္းကို တားဆီးေပးတယ္။

-ေဆးေၾကာင့္ ကိုယ္ဝန္ရတာ၊ကိုယ္ဝန္ဖ်က္ခ်တာေတြ ေလွ်ာ့နည္းေစတယ္။

-အေရးေပၚလိုအပ္တဲ့အခ်ိန္မ်ိဳးတိုင္း သံုးစြဲနိုင္တယ္။

မေကာင္းတဲ့အခ်က္

-အဝလြန္သူ(BMI 30အထက္)ျဖစ္ရင္ အာနိသင္နည္းတယ္။

-လိင္ကတဆင့္ကူးစက္တဲ့ေရာဂါေတြကို မကာကြယ္နိုင္ဘူး။

-ေရရွည္သံုးစြဲရင္ အာနိသင္က်ဆင္းလာနိုင္တယ္။

-ectopic pregnancy သားအိမ္ျပင္ပသေႏၶတည္နိုင္တယ္။

အေရးေပၚတားေဆး အာနိသင္မ်ား

-မ်ိဳးဥအိမ္ကေန မ်ိဳးဥမထြက္ေအာင္ တားဆီးေပးတယ္။

-သားအိမ္ဝအက်ိအခၽြဲမ်ားေစျပီး သုတ္ေကာင္မဝင္ေအာင္ တားဆီးေပးတယ္။

-သားဥျပြန္ရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈကို ေျပာင္းလဲေစတယ္။

-သေႏၶေအာင္တဲ့ မ်ိဳးဥေတြ သားအိမ္မွာ တြယ္ကပ္ျခင္းကို တားျမစ္ေပးလို႕ ကိုယ္ဝန္မရေစဘူး။

(လတ္တေလာေလ့လာမႈအခ်ိဳ႕က endometrium ေပၚမွာ အာနိသင္မရွိဘူးလို႕ လည္း ဆိုပါတယ္)

ေဆးညႊန္း

အကာကြယ္မဲ့ လိင္ဆက္ဆံျပီး သံုးရက္အတြင္း(၇၂နာရီအတြင္း) အသံုးျပဳရပါမယ္။ ဆက္ဆံျပီး တစ္ရက္အတြင္း အသံုးျပဳနိုင္ရင္ ၉၅ရာခိုင္ႏႈန္း၊၃ရက္အတြင္း အသံုးျပဳနိုင္ရင္ ၈၅ရာခိုင္ႏႈန္း ကာကြယ္ေပးတယ္။ သံုးစြဲသူ (၈)ေယာက္မွာ (၇)ေယာက္ဟာ ကိုယ္ဝန္မရေစဘူး။ဒါ့ေၾကာင့္ အေကာင္းဆံုးက ဆက္ဆံျပီးျပီးခ်င္း အသံုးျပဳသင့္တယ္။ ဒါမွမဟုတ္ ဆက္ဆံျပီး ၃ရက္အတြင္း ၊သတိရရခ်င္း ေသာက္သံုးသင့္တယ္။ အကယ္၍ ေဆးေသာက္ျပီး တနာရီအတြင္း အန္ရင္ ေနာက္ေဆးတလံုး ထပ္ေသာက္ေပးပါ။

တျခားဘယ္အေျခအေနေတြမွာ အေရးေပၚတားေဆးသံုးနိုင္ေသးလဲ

-နွစ္ရက္ဆက္တိုက္ ပံုမွန္တားေဆးကဒ္ေသာက္ဖို႕ ေမ့ေလွ်ာ့တဲ့အခါ၊

-calendar method မွားယြင္းတြက္ခ်က္မိတဲ့အခါ၊

-ကြန္ဒံုးအသံုးျပဳစဥ္ ေပါက္ျပဲတဲ့အခါ၊

-အမ်ိဳးသမီးကြန္ဒံုး ျပဳတ္ထြက္တဲ့အခါ၊

-ေသြးဆံုးကိုင္ျခင္းအတြက္ ေဟာ္မုန္းအစားထိုးတဲ့အခါမ်ိဳးမွာ အသံုးျပဳနိုင္ပါတယ္။

ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး

-အမ်ားစုဟာ ပ်ိဳ႕ခ်င္၊အန္ခ်င္ ျဖစ္တတ္တယ္။

-ေခါင္းကိုက္၊ေခါင္းမူး ရွိတတ္တယ္။

-ဗိုက္နာ ဗိုက္ေအာင့္ ျဖစ္တတ္တယ္။

-ရင္သားတင္းျပီး နာနိုင္တယ္။

-ေသြးတစ္စက္စက္ ဆင္းတာ၊ ရာသီေသြးမမွန္တာမ်ိဳး ျဖစ္တတ္တယ္

(အမ်ားစုဟာ ေဆးသာက္ျပီး တစ္ရက္အတြင္း ေပ်ာက္ကင္းတတ္ၾကတယ္။)

ေဆးမေသာက္သင့္သူမ်ား

-ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မိခင္

-အသည္းမေကာင္းသူ

-ေသြးလႊတ္ေၾကာေရာဂါရွိသူ

-စပ်စ္သီးသေႏၶတည္သူ

-ရင္သားကင္ဆာမ်ိဳးရိုးရွိသူ

-အေၾကာင္းရင္းမဲ့ ေမြးလမ္းေၾကာင္း ေသြးဆင္းသူ

သတိျပဳစရာ

အေရးေပၚတားေဆးေသာက္တဲ့အခါ မိခင္နို႕ထဲမွာlevonorgestrel အနည္းအက်ဥ္းပါနိုင္ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေဆးေသာက္ျပီး ၈နာရီအတြင္းမိခင္နို႕မတိုက္တာ ပိုေကာင္းတယ္။ ၁၂နာရီေက်ာ္ရင္ မိခင္နို႕တိုက္နိုင္တယ္။

အတူတြဲမေသာက္သင့္တဲ့ေဆးမ်ား

-Rifampicin

-carbamazepine 

-phenytoin

-Saint John’s wort

-anti-retroviral drugs

(အထက္ပါေဆးမ်ားဟာ တားေဆးရဲ႕ အာနိသင္ကို က်ဆင္းေစနိုင္တယ္)

တျခားအေရးေပၚတားေဆးမ်ား

• ေဟာ္မုန္းနွစ္မ်ိဳးပါ အေရးေပၚတားေဆး(preven နာမည္နဲ႕)ဆိုတာလည္း ရွိေသးတယ္။ ၁၉၉၈မွာ စတင္အသုံးျပဳခဲ့ျပီး ၂၀၀၄ခုနွစ္မွာ ေစ်းကြက္က ေပ်ာက္သြားတယ္။ ဒီနည္းကို ကေနဒါဆရာဝန္က စတင္အသံုးျပဳခဲ့တာ ျဖစ္လို႕ Yuzpe methodလို႕လည္း ေခၚတယ္။ ေဟာ္မုန္းနွစ္မ်ိဳးပါ အေရးေပၚတားေဆးေနရာမွာ ေဟာ္မုန္းတမ်ိဳးပါေဆးက ေနရာယူေခတ္စားလာတယ္။

• အခုေနာက္ဆံုး ဒုတိယမ်ိဳးဆက္ antiprogestinဆိုတာကို အေရးေပၚတားေဆးအျဖစ္ စမ္းသပ္ သံုးစြဲေနၾကတယ္။ ulipristal acetate 30 mg ကို တၾကိမ္ထဲေသာက္ဖို့ လိုအပ္တယ္။ ဥေရာပနိုင္ငံေတြမွာ ၂၀၀၉ စက္တင္ဘာကတည္းက စတင္သံုးစြဲဖို႕ ခြင့္ျပဳထားတယ္။ အေမရိကားမွာ ၂၀၁၀ ၾသဂုတ္လ ၁၃ရက္ေန႕မွာ တရားဝင္ခြင့္ျပဳခဲ့တယ္။ အေမရိကားမွာ Ella နာမည္၊ တျခားဥေရာပနိုင္ငံေတြမွာ EllaOne နာမည္နဲ႕ ရနိုင္တယ္။ ဆရာဝန္ ညြန္ၾကားခ်က္လည္း လိုပါတယ္။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး သေႏၶသားကို ထိခိုက္ေစတယ္။ 

• တျခားကိုု္ယ္ဝန္ဖ်က္ေဆးတမ်ိဳး ျဖစ္တဲ့ mifepristone 10mgကို အေရးေပၚတားေဆးအေနနဲ႕ သံုးနိုင္တယ္။ တရုတ္၊ရုရွား၊အာေမးနီးယားနဲ႕ ဗီယက္နမ္ နိုင္ငံေတြမွာ ခြင့္ျပဳထားတယ္။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး ရာသီေသြးေနာက္က်တာရွိမယ္။ ေဆးေသာက္ေနစဥ္ ကေလးလံုးဝ(လံုးဝ)မယူရဘူး။

• gestrinoneဆိုတဲ့ေဆးတမ်ိဳးလည္း ရွိေသးတယ္။ အာနိသင္က mifepristoneလို အစြမ္းထက္ပါသတဲ့။ ေဆးေသာက္စဥ္ ကေလးလံုးဝမယူသင့္ဘူး။

• အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးတမ်ိဳးျဖစ္တဲ့ Meloxicamကိုလည္း သံုးနိုင္ေသးတယ္။တရုတ္နို္င္ငံမွာ ေလ့လာမႈလုပ္ေတာ့ late follicular phaseမွာ Meloxicam 30mg ၅ရက္ဆက္တိုက္ေပးျခင္းက အေရးေပၚတားေဆးသေဘာ ရွိတာေတြ႕ရတယ္။

အြန္လိုင္းေမးခြန္းေျဖၾကားခ်က္

အြန္လိုင္းမွာ အေမးမ်ားတဲ့ ေမးခြန္းက ေဆး၂လံုး တခါတည္းတျပိဳင္နက္ ေသာက္လို့ ရသလားဆိုတာမ်ိဳးပါ။ ေလ့လာမႈေတြအရ ၂လံုး တခါတည္းေသာက္လို႕ရတာ ေတြ႕ရတယ္။ အာနိသင္ခ်င္း ကြာျခားမႈမရွိပါဘူးတဲ့။သို႕ေသာ္ ေဆးနွစ္လံုးေသာက္တဲ့အခါ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးအေနနဲ႕ ေခါင္းကိုက္တာနဲ႕ ရင္သားတင္းတာ ပိုျဖစ္နိုင္တယ္။ 

နိဂံုးခ်ဳပ္သိေစခ်င္တာေတြက Ecee 2 ဆိုတာ ကိုယ္ဝန္ဖ်က္ေဆး မဟုတ္ဘူး။ ရွိေနတဲ့ကိုယ္ဝန္ကိုလည္း ဒုကၡမေပးနိုင္ပါဘူး။ အကယ္၍ အေရးေပၚတားေဆးခ်ည္း တနွစ္ပတ္လံုးသံုးစြဲမိရင္ ကိုယ္ဝန္ရဖို႕ အခြင့္အေရးက ၂၀ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ မ်ားလာတယ္။ အေရးေပၚတားေဆး ျဖစ္တာေၾကာင့္ အေရးေပၚျပီး တကယ္လိုအပ္မွ သံုးစြဲသင့္တယ္။ 

ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး

၁၆.၆.၁၄